در ایران که بر طبق اساطیر بهترین جایگاه زمین است ، جوانمردی که اعراب آن را فتوت نهاده اند همواره از مفاخرو خصایص ویژه برخوردار بوده است و ریشه های فرهنگی - اجتماعی دیرینه دارد.
قراین وشواهد بیانگر آن است که می توان اساس و شالوده ی جوانمردی را در باورها و آیین ها و فرهنگ و اجتماعی مردمان ایران جست وجو کرد .
هرچند که پس از ورود اعراب مسلمان به ایران جنبش های محلی جوانمردانه ای  چون قیام ابومسلم خراسانی جهت احیای عنصر ایرانی  در عرصه  سیاسی و اجتماعی شکل گرفت یا بر اثر ستم ها و فشارهای فراوان اموریان و عباسیان بر ایرانیان عیاران سربرآوردند ، بایدپنداشت  که این تحولات یک باره به وجود امده است ، بلکه رشه در عمق اجتماعو فرهنگ ایرانیان داشته است .
اگر روزنه ای به تاریخ گسترده خود در ایران باستان بگشاییم درخواهیم یافت که جنبش هایی چون جنبش مانی  ومزدک در برابر خداونداگاران  زر و زور و فشارهای سنگینی که جسم و روان و زندگی مردمان را درهم می شکست وجود داشته است و قبل ا ز آن نیز آداب و رسومی چون پهلوانی و رزش باستانی با جوانمردی درهم آمیخته و در آیین های زروانیسم و میترائیسم و زرتشتی تجلی یافته استو
در تاریخ اساطیری نیز ظهور شخصیت هایی چون سیاوش و ارش و ایرج و کیخسرو و گرشاسب و رستم و ... موید آن است که تارو پود ایرانیان با جوانمردی تنیده شده است.
اخلاق جوانمردی در منابع و متون قبل و بعد از اسلام
جوانمردی تعریف و آداب و روش های خاصی دارد که با رعایت کردن آن ها فرد را می توان در سلک جوانمردان دانست. جوانمرد که در لغت مردم جوان، به لحاظ سن وسال و نیروی جسم و تن معنا یافته است در معنا به انسانی گفته می شود که به اخلاق نیکو و نیروی جسم و تن معنا یافته است و در معنا به انسانی گفت می شود که به اخلاق نیکو و روش پسندیده آراسته گردد.
مردی به معنای دلیری می آید و در معنای دیگر معادل با بخشندگی و جوانمردی و بلند همتی درنظر گرفته می شود و درمیان جنگ است که مردی آشکار می شود.
در قابوس نامه جوانمردی بر سه اصل بنیان نهاده شده : یکی اکه هرچه بگویی بکنی و دیگر آنکه خلاف راستی نگویی و سوم آنکه شکیب را کار بندی ، زیرا که هر صفتی که تعلق دارد یه جوانمردی به زیر آن سه چیز است.
اگر در فتوت نامه هایی که مربوط به متون ایران بعد از اسلام نظر افکنیم در می یابیم صفاتی چون کرم ، بخشش، دهش، دلاوری، شجاعت، راست پیمان بودن ، زیاد کسی به  سود خویش نخواستن و... از دیگر اول جوانمردان و یاران فتوت است.

ایرانیان که پیوسته در تاریخ خود بر جوانمردی پای می فرشده اند برای ان سه مرتبه بر شمرده اند اول آنکه جوانمرد باید سخی باشد یعنی چه چیزی از دیگران دریغ نکند دوم آنکه دارای صفا باشد یعنی سینه از کینه پاک دارد و سوم انکه وفدار به خدا و خلق خدا باشد .
پهلوانی و جوانمردی و میترائیسم
از آنجا پهلوانی از روزگاران کهن در ایران رواج داشته و از رسوم و ایین های ویژه ای برخوردار بوده است لذا با جوانمردی در هم آمیخته است و اشاراتی به آن خالی از لطف نیست.
واژه پهلوان به پهلو (پرتو= پارس/ پارت) منسوب است. به دیگر سخن پهلوان یعنی ایرانی نژاد .
آیین پهلوانی از ایین جوانمردی است که در دوره اسلامی رنگ و بوی قلندری می گیرد وبا تصوف در هم می امیزد .
در ارتش ایرن قبل از اسلام کلمه پهلوان در جهان پهلوان ( پهلوان پایتخت) جزو مناصب ارتشی بوده به کسانی گفته می شود که شجاع تری یاران مناصب ارتشی بوده اند.
در این میان پهلوان ویژگی‌هایی دارد از جمله اینکه از هموطن و هم کیش خود دفاع می کند ایرانیان در این ویژگی چنان بوده اند که به ندرت اتفاق می افتاد که یک فرد پارسی برای جنگ با پارسی ها به مزدوری گرفته شود.
از دیگر خصوصیات پهلوان جوانمرد آن بود که اگر کسی به او پناه می‌آورد او را پناه می داد و چنان بود که حتی جانش را در این مسیر فدا می کرد.